نویسنده: عباس احدزاده

تردیدی نیست که حمایت از آثار پدیدآمده از خلاقیت های فکری انسان، به عنوان مهم ترین دستاورد جوامع بشری، نقش مهمی در تعاملات اجتماعی- اقتصادی و حتی سیاسی در بازارهای جهانی بازی می کند.
شاید در روزگاری که ماشین چاپ، با هدف تسهیل شرایط نشر کتاب اختراع شد، سرقت علمی و ادبی نویسندگان آثار فرهنگی یا ضبط غیرمجاز و انتشار نواهای موسیقی هنرمندان، که بخشی از هویت فرهنگی یک ملت هستند، توسط افراد سودجو چندان مورد توجه نبود. اما به مرور، مزیت نسبی کشورها در سطح معاملات تجاری برای رقابت در کسب بازار جهانی، اشکال جدیدی از سودجویی های ادبی و هنری و صنعتی را در حوزه مالکیت فکری آشکار کرد و افکار عمومی و خصوصا پدیدآورندگان آثار فکری را به سوی برخورداری از ساز و کارهای قانونی کشاند: به نحوی که کنوانسیون های بین المللی نظیر برن و پاریس را در عرصه جهانی پدیدار کرد.

نگاهی آماری به رشد ثبت تقاضانامه های اختراع نشان می دهد که این افزایش، در کشورهای مختلف، تا چه حد می تواند گویای مزیت نسبی آنها در فرآیند صنعتی شدن و به ویژه میزان رقابت پذیری در عرصه تجارت جهانی باشد و در مقابل، عمق وابستگی کشورهای ضعیف را به فناوری کشورهای صنعتی نمایان کند.
همواره کشورهایی که در صنعت و توسعه فناوری پیشرو بوده اند، تمام تلاش خود را بر این معطوف کرده اند که مزیت نسبی خود را در بخش صنعت، تحقیق و توسعه پایدار آن، ارتقا دهند تا در عرصه رقابت جهانی یکه تاز باشند. بنابراین بیهوده نیست که از زمان پیدایش نظام ثبت اختراعات تاکنون، به طرز چشمگیری با رشد فزاینده تقاضانامه های ثبت اختراعات در سطح دنیا مواجه هستیم.

طبق آمار رسمی سازمان جهانی مالکیت فکری از سال 1883 تا 1959 رشد متوسط سالانه درباره فعالیت های مرتبط با اختراعات به طور میانگین 99/1 درصد در سال اعلام شده است و عمده این فعالیت ها در چهار کشور بزرگ صنعتی دنیا یعنی ایالات متحده امریکا، آلمان، انگلستان و فرانسه متمرکز بوده است. از سال 1960 تا 2005 میلادی ادارات ثبت اختراعات کشورهای در حال توسعه چون کره جنوبی، چین و اداره ثبت اختراعات اروپا به پیروی از امریکا، بر روند نرخ رشد ثبت اختراعات در دنیا سرعت بخشیدند، به طوری که از 1960 تا 2005 این نرخ رشد به طور میانگین در سال به 35/3 درصد رسید.

صرف هزینه های هنگفت برای حمایت از آثار پدیدآورندگان فکری، ضرورتی است که کشورها را ملزم ساخته است در اشکال مختلف به فکر تدوین مقررات بین المللی یکپارچه با ضمانت اجرای موثر باشند، به گونه یی که این روند، سبب شده معاهدات بین المللی رفته رفته ماهیت خود را از جنبه ارشادی به سمت ماهیت کاملاواجد آثار حقوقی با پیامدهای موثر اجرایی تغییر دهند.

دولت باید با شناخت بر مزیت نسبی کشور در حوزه صنعت، هنر، کشاورزی، بهداشت و غیره ضمن اینکه از دیدگاه ضمانت اجرای موثر، قوانین حمایتی را برای حفظ خلاقیت های فکری به کار می گیرد، زمینه سوءاستفاده از آفرینش های فکری را با وضع قوانین مناسب با نیاز جامعه از بین ببرد.
بدون شک از این دیدگاه آسیب شناسی، به خوبی می توانیم دریابیم که چرا اصالت فرش ایرانی به راحتی در آن سوی مرزها به یغما می رود و کشورهای سودجویی چون چین، پاکستان، ترکیه و هند به خود اجازه می دهند طرح های فرش ایرانی را با نام جعلی در بازار جهانی عرضه کنند و کسی نباشد که بتواند از حقوق فرهنگ یک ملت دفاع کند؟! از این منظر نیز ضرورت وجود قوانین حمایت از مالکیت فکری چه در حوزه مالکیت صنعتی و چه در حوزه مالکیت ادبی و هنری امری حیاتی برای بقا در نظام تجارت جهانی ارزیابی می شود.

دولت در جهت حمایت از آثار ادبی و هنری تا این حد نیز پیش رفته است که در ماده 160 قانون برنامه پنج ساله سوم توسعه گزارش های پژوهشی، پایان نامه ها و نرم افزارهای چندرسانه یی را به عنوان «اثر» مشمول قانون سال 1348 کرده است یا در سند چشم انداز 20 ساله، آمده است که دولت جمهوری اسلامی ایران باید مقررات لازم برای حمایت قانونی از آثار و تولیدات فرهنگی، علمی و هنری را وضع نماید.
برخلاف آنکه ایران خود را علاقه مند به الحاق در سازمان تجارت جهانی نشان داده است، اما نه تنها به کنوانسیون های مهمی چون برن ملحق نشده بلکه به نظر می رسد الحاق به آن همچنان در دستور کار نباشد. لزوم الحاق به آن از این جهت است که مطابق موافقتنامه تریپس، کشورهای عضو این موافقتنامه، باید مواد 1 تا 21 کنوانسیون برن مصوب 1886 با اصلاحیه آن را در قوانین ملی خود به تصویب رسانده باشند.

نتیجه

1- رشد فزاینده ثبت تقاضانامه های اختراع و حمایت از نوآوری های ادبی و هنری در زمینه های مختلف نشان از توجه کشورها به مزیت نسبی خود در حوزه رقابت اقتصادی با سایر کشورها دارد و از این منظر کشورهای در حال توسعه و کمترتوسعه یافته یی که خود را در این حوزه فکری ناکام می بینند، الزامات سازمان تجارت جهانی را برای الحاق، سودجویانه می بینند .

2-کشور ما ایران، در حوزه های مختلف ادبی- هنری و صنعت کشاوزی دارای مزیت نسبی است که در عرصه رقابت جهانی رقیب ندارد. بنابراین لازم است برای حفظ منافع اقتصادی و هویت فرهنگی کشور، ابزارهای حمایتی موثر از خلاقیت های فکری مناسب را به کار گیرد.

3- الحاق ایران به کنوانسیون برن گام موثر در جهت اعتباربخشی به هویت ادبی و هنری کشورمان در عرصه جهانی است و با سازوکارهای مناسب می توان از مورد سوءاستفاده واقع شدن فرهنگ و ادب ایرانی در حوزه های مختلف جلوگیری کرد تا شاهد دزدیده شدن هنر فرش اصیل ایرانی، معماری کهن ایرانی و... نباشیم.

وکیل دادگستری و کارشناس ارشد حقوق مالکیت فکری
 
 روزنامه اعتماد، شماره 2428 به تاریخ 6/4/91، صفحه 8 (حقوق)